Συνοπτική Ένθεση

Eπαγγελματική κατάρτιση και εκπαίδευση των επαγγελματιών που εμπλέκονται με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία.
>

Συνοπτική Ένθεση

Περιεχόμενα

Εισαγωγη

Το έργο TRANSFARM (Επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση για επαγγελματίες που εμπλέκονται με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία) χρηματοδοτείται από τo πρόγραμμα ERASMUS+ και στοχεύει στην ενδυνάμωσή των μετακινούμενων κτηνοτρόφων και των επιχειρηματιών της υπαίθρου, που επιθυμούν να διατηρήσουν ή να ξεκινήσουν την ασχολία με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία, παρέχοντάς τους εκπαιδευτικό υλικό. Ταυτόχρονα, το έργο στοχεύει στην αύξηση της ευαισθητοποίησης για τη μετακινούμενη κτηνοτροφία και ειδικότερα στο κομμάτι των θετικών επιπτώσεών της στην αγροτική ανάπτυξη, τη διαχείριση του τοπίου και τη βιοποικιλότητα. Το έργο TRANSFARM το οποίο ξεκίνησε το Δεκέμβριο του 2021 και θα ολοκληρωθεί τον Μάιο του 2024, απαρτίζεται από επτά εταίρους από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες: το Ινστιτούτο Έρευνας για το Ευρωπαϊκό Αγροτικό Τοπίο – EUCALAND (Γερμανία) το Hof und Leben (Γερμανία), την OnProjects (Ισπανία), το Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Σβόλεν (Σλοβακία), το Aριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Ελλάδα), τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Γαιοκτημόνων (Βέλγιο ) και το Πανεπιστήμιο Επιστημών Ζωής της Νορβηγίας ( Νορβηγία) το οποίο συντονίζει και το έργο. Επιπλέον, υπάρχουν και τρεις συνδεδεμένοι εταίροι: Το Συμβουλευτικό και Εκπαιδευτικό Κέντρο Γεωργίας της Πολωνίας (Πολωνία), το Ινστιτούτο Βιοοικονομίας της Νορβηγίας (Νορβηγία ) και το VetAgroSup (Γαλλία).

Για να θεωρηθεί μία κτηνοτροφική πρακτική ως ‘μετακινούμενη’ στο πλαίσιο του έργου TRANSFARM, τα ζώα θα πρέπει να συνοδεύονται από βοσκούς. Για να διαχωριστούν οι διαφορετικές πρακτικές μετακινούμενης κτηνοτροφίας, χρησιμοποιήθηκαν χαρακτηριστικά όπως η απόσταση και η κατεύθυνση μετακίνησης. Για παράδειγμα κάθετη μετακίνηση λαμβάνει χώρα μεταξύ πεδινών και ορεινών περιοχών και ορεινών βοσκοτόπων με μεγάλο υψόμετρο, όπως συμβαίνει στις Άλπεις και τη Σκανδιναβία. Η οριζόντια μετακίνηση αναφέρεται σε μια συνεχή μετακίνηση των ζώων χωρίς μεγάλες υψομετρικές διαφορές των λιβαδιών.

«Eποχιακή, μεγάλης απόστασης μετακίνηση ζώων μεταξύ μόνιμων βοσκότοπων σε διάφορες αποστάσεις από την κύρια εκμετάλλευση»
Ορισμός της Μετακινούμενης Κτηνοτροφίας (για ορισμούς βλ. γλωσσάρι στην ιστοσελίδα του έργου Transfarm website)

Ωστόσο, στον ευρωπαϊκό χώρο, η μετακινούμενη κτηνοτροφία περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα πρακτικών και δεν μπορεί να περιγραφεί με έναν και μόνο ορισμό. Προσφάτως, η διαχείριση τοπίου έχει ξεχωρίσει ως σημαντικό όφελος της μετακινούμενης κτηνοτροφίας και μια αυξανόμενη χρήση σύγχρονων μέσων μετακίνησης και τεχνολογικών εργαλείων (π.χ. χρήση κολλάρων με GPS στα ζώα για την αποφυγή χρήσης περιφράξεων) έχουν αυξήσει την ποικιλομορφία αυτής της πρακτικής. Επιπλέον, συμβαίνουν αλλαγές σε πρακτικές που περιλαμβάνουν τη μετακίνηση ζώων μεταξύ βοσκοτόπων καθώς και των ατόμων που φροντίζουν τα ζώα. Ωστόσο, ο βαθμός στον οποίο τα ζώα συνοδεύονται από τους βοσκούς μειώνεται λόγω της τεχνολογικής προόδου. Ένα από τα πρώτα βήματα του έργου TRANSFARM ήταν η ανασκόπηση της υπάρχουσας κατάστασης σχετικά με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία και η δημιουργία αναλυτικών Εθνικών Εκθέσεων για τις εμπλεκόμενες χώρες: Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ιταλία, Κάτω χώρες (Βέλγιο, Ολλανδία), Νορβηγία, Σλοβακία και Ισπανία. Μπορείτε να δείτε τις εκθέσεις στην ιστοσελίδα του έργου.

Σε συνέχεια των Εθνικών Εκθέσεων, η παρούσα συνοπτική έκθεση συνδυάζει πληροφορίες από τις εθνικές εκθέσεις σε μία ανασκόπηση με σκοπό να παρουσιάσει τις πρακτικές της μετακινούμενης κτηνοτροφίας σε ευρωπαϊκή κλίμακα και όχι σε εθνικό επίπεδο. Οι πληροφορίες που παρουσιάζονται στη συνοπτική έκθεση ακολουθούν τη δομή των Εθνικών Εκθέσεων και απαντούν σε μια σειρά ερωτήσεων συμφωνηθέντων από τους εταίρους προκειμένου να εξασφαλισθεί η συνοχή του κειμένου. Τα θέματα που παρουσιάζονται περιλαμβάνουν την παρούσα κατάσταση της μετακινούμενης κτηνοτροφίας αλλά και την ευαισθητοποίησης προς αυτήν, τα εκπαιδευτικά οφέλη καθώς και τις προκλήσεις για τους μετακινούμενους κτηνοτρόφους. Η παρούσα Συνοπτική Έκθεση παρέχει πληροφορίες για τη μετακινούμενη κτηνοτροφία σε μια συνοπτική μορφή. Οι ενδιαφερόμενοι αναγνώστες παραπέμπονται στην ενότητα « Βιβλιογραφία και επιπλέον πηγές πληροφοριών», καθώς και στις Εθνικές Εκθέσεις για περισσότερες πληροφορίες σε εθνικό επίπεδο. Επιπλέον κείμενο με περισσότερη πληροφορία θα προστεθεί και στην online εκδοχή σύντομα.

Περιεχόμενα

Παρουσα κατασταση τησ μετακινουμενησ κτηνοτροφιασ

Η πρακτική της μετακινούμενη κτηνοτροφία εφαρμόζεται σε όλες τις χώρες που συμμετέχουν στο έργο, εκτός από τις κάτω χώρες και επομένως δεν θα συμπεριληφθούν στο υπόλοιπο μέρος της συνοπτικής έκθεσης.

Οι θερινοί βοσκότοποι βρίσκονται σε ορεινές περιοχές καθώς και σε άλλες περιοχές οριακής αγροτικής παραγωγής (π.χ αλμυρά έλη, και ερεικώνες), ενώ οι χειμερινοί βοσκόποποι βρίσκονται κυρίως στα πεδινά.

Πιο πρόσφατα, αστικές και περιαστικές (κοντά σε πόλεις) περιοχές χρησιμοποιήθηκαν από τη μετακινούμενη κτηνοτροφία.

Εικόνα 1. Παρούσα κατάσταση της μετακινούμενης κτηνοτροφίας στην Ευρώπη στις χώρες που εξετάστηκαν στο έργο. Επί του παρόντος δεν υπάρχει μετακινούμενη κτηνοτροφία στο Βέλγιο και την Ολλανδία. Χάρτης υποβάθρου.

Αστική μετακίνηση

Η αστική μετακίνηση (ή οικολογική κτηνοτροφία) περιλαμβάνει τη βόσκηση των ζώων σε αστικές και περιαστικές περιοχές. Στη Γαλλία, αυτός ο τρόπος διαχείρισης αστικών χώρων πρασίνου με τρόπο φιλικό προς το περιβάλλον χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο από δήμους αλλά και εταιρείες, για παράδειγμα, στην περιοχή του Παρισιού. Η αστική μετακίνηση υποστηρίζει την ευαισθητοποίηση, καθώς φέρνει τη μετακίνηση – που συνήθως συμβαίνει σε αγροτικές και συχνά απομακρυσμένες περιοχές – σε περιοχές όπου ζουν πολλοί άνθρωποι.

Ιστορια

Στις χώρες των εταίρων στην κεντρική και νότια Ευρώπη, η πρακτική της μετακινούμενης κτηνοτροφίας ξεκίνησε από τη Νεολιθική Εποχή, με την έναρξη της γεωργίας. Αντίθετα, στην Σλοβακία και την Ουγγαρία, η πρακτική αυτή εισάγεται το Μεσαίωνα. Ιστορικά, η μετακινούμενη κτηνοτροφία αυξανόταν ή μειωνόταν σύμφωνα με συγκεκριμένα γεγονότα αυτής της χώρας. Ωστόσο, η μείωση της μετακινούμενης κτηνοτροφίας στη σύγχρονη εποχή, είναι γεγονός σε όλες τις χώρες.

Νεολιθική Εποχή
6500 – 3200 π.Χ
H μετακινούμενη κτηνοτροφία χρονολογείται από τη Nεολιθική εποχή
Εποχή του Χαλκού
3200 – 1200 π.Χ
Εποχή του Σιδήρου*
1200 – 800 π.Χ.
*ονομάζεται επίσης Greek Dark Age
Κλασική Αρχαιότητα
800 π.Χ. – 324 μ.Χ
Συγγραφείς όπως ο Ηρόδοτος , ο Αριστοτέλης και ο Αισχύλος αναφέρονται σε γραπτά τους στη μετακινούμενη κτηνοτροφία (περίπου 500 - 300 π.Χ.)

Ρωμαϊκή: περίοδος (146 – 330 μ.Χ.): Δημιουργούνται εκτεταμένα βοσκοτόπια και αναπτύσσεται η μετακινούμενη κτηνοτροφία κσι περιορίζεται η εντατική κτηνοτροφία.
Μεσαίωνας
324 – 1453 μ.Χ.
Δημιουργήθηκαν πολλά βοσκοτόπια που οδήγησαν στην αύξηση της μετακινούμενης κτηνοτροφίας
Οθωμανική περίοδος
1453 – 1821
Αναπτύχθηκε το νομαδικό σύστημα κτηνοτροφίας και η δημιουργία «Τσιφλικιών»
Κατά τον 20ο αιώνα
Τα λιβάδια μετατράπηκαν σε χωράφια , και υπήρχε απώλεια κυρίως των χειμερινών λιβαδιών

Ελληνοτουρκικός πόλεμος (1919-1922): Στρατολόγηση επαγγελματιών μετακινούμενης κτηνοτροφίας

Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο: μείωση της μετακινούμενης κτηνοτροφίας λόγω μετανάστευσης στο εσωτερικό και στο εξωτερικό της χώρας
Σύγχρονη Εποχή
Πρόσφατα, σημειώθηκε μείωση στον αριθμό των εκμεταλλεύσεων αλλά αύξηση στον αριθμό των ζώων ανά εκμετάλλευση.
Νεολιθική Εποχή
6000 – 2300 π.Χ
Τα αρχαιολογικά ευρήματα για τη μετακινούμενη κτηνοτροφία στη Βόρεια Ιταλία χρονολογούνται από την Προϊστορική Εποχή (δηλαδή, προτού υπάρξουν διαθέσιμες γραπτές πηγές)
Εποχή του Χαλκού
2300 – 950 π.Χ
Εποχή του Σιδήρο
950 – 753 π.Χ
Αρχαία Ρώμη
753 π.Χ. – 476 μ.Χ
Η μετακινούμενη κτηνοτροφία ασκήθηκε κατά τη Ρωμαϊκή Εποχή στη Νότια και Βόρεια Ιταλία

Υπάρχουν στοιχεία για τη μετακινούμενη κτηνοτροφία από το 500 - 300 π.Χ. στην κεντρική και νότια Ιταλία

111 π.Χ.: Lex agraria ( Α γροτικό Δ ίκαιο) : Ρυθμίζει τη χρήση των δημόσιων βοσκοτόπων και των δρόμων για τη μεταφορά των ζώων
Μεσαίωνας
476 – 1492 μ.Χ
Από το 1100: Η μετακινούμενη και κτηνοτροφία και οι σχετικές δραστηριότητες παίζουν σημαντικό ρόλο στις πολιτικές και οικονομικές αποφάσεις στη Βόρεια Ιταλία

1330: Υπάρχουν κανόνες για τη μετακινούμενη κτηνοτροφία που ρυθμίζονται από τοπικούς νόμους,

1447: «Βασιλικοί κανόνες μεταφοράς προβάτων »: Μετατρέπουν σταδιακά μια δραστηριότητα διαβίωσης σε παραγωγή προσανατολισμένης στην αγορά της Νότιας Ιταλία
Σύγχρονη Εποχή
1492 -
1809: Εφαρμοζεται ο νέος νόμος του Ναπολέοντα, το «Βασιλικός κανόνας μεταφοράς προβάτων»

1820: Editto delle chiudende (Πράξη για την Περίφραξη ) στη Σαρδηνία

1856 : Κατάργηση του αρχαίου δικαιώματος της ελεύθερης βόσκησης σε ιδιωτικά χωράφια μετά τη συγκομιδή στη Βόρεια Ιταλία.

1865: Ιδιωτικοποίηση δημόσιας γης που χρησιμοποιείται από τη μετακινούμενη κτηνοτροφία - με εξαίρεση τα καταφύγια και τις διαδρομές μετακίνησης - στη Νότια Ιταλία.

Μείωση της μετακίνησης: Στις αρχές του 1900 στη Νότια Ιταλία, ο αριθμός των προβάτων και των βοσκών μειώθηκε σχεδόν κατά ⅔ σε σύγκριση με το 1700
Από τη δεκαετία του 1950 περίπου, έντονη μείωση όλων των τύπων μετακίνησης

Πρόσφατα αυξήθηκε ο αριθμός των ζώων που εμπλέκονται με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία σε ορισμένες περιοχές
Νεολιθική Εποχή
6000 – 2200 π.Χ
Πριν από 7000 χρόνια: Ύπαρξη μιας μορφής μετακινούμενης κτηνοτροφίας στις Νότιες Άλπεις τεκμηριώνεται από αρχαιολογικά ευρήματα.

Πριν από 5000 χρόνια: Εποχική μετακίνηση μεταξύ πεδινών και ορεινών περιοχών στις Άλπεις και την περιοχή της Προβηγκίας
Εποχή του Χαλκού
2200 – 800 π.Χ
Εποχή του Σιδήρο
800 – 100 π.Χ
Ρωμαική Γαλατία
100 π.Χ. – 476 μ.Χ
Μεσαίωνας
476 – 1453 μ.Χ
Από τον 12ο αιώνα : Τεκμηριωμένη μετακίνηση προβάτων από ορεινές σε πεδινές περιοχές (Massif Central & Vosges)

13ος αιώνας: Μεγάλα μοναστήρια (π.χ. στη Μασσαλία) οδηγούν τα ζώα τους από τις πεδινές στις ορεινές περιοχές

Από τον 14ο αιώνα έως τον 19ο αιώνα: Όλα τα μεγάλα κοπάδια προβάτων στη νότια Γαλλία που εμπλέκονται με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία
Σύγχρονη Εποχή
1492 -
Κατά τον 19ο αιώνα: Η μετακίνηση των προβάτων φτάνει στο αποκορύφωμά της αλλά μειώνεται μετά το 1850. Εμφανίζεται πτώση της τιμής του μαλλιού, αύξηση της ζήτησης για κρέας λόγω της αστικοποίησης, των αλλαγών στον τρόπο παραγωγής κρέατος και της έντονης μείωσης της παραγωγής προβάτων.

Τα γαλλικά κοπάδια προβάτων εμφανίζουν τον ελάχιστο αριθμό τους το 1950, ενώ υπήρχε και νέα μείωση από τη δεκαετία του 1980.
Νεολιθική Εποχή
6000 – 2300 π.Χ
Τα εναπομείναντα πρόβατα αποτελούν την κύρια αρχαιοζωολογική απόδειξη για την παρουσία ανθρώπινων ομάδων της Πρώιμης Νεολιθικής στις ορεινές περιοχές των Νοτίων Πυρηναίων, και υπολογίζεται ότι είναι περίπου 7300 ετών
Εποχή του Σιδήρο
800 π.Χ. – 218 π.Χ
Μεγάλη η σημασία της κτηνοτροφίας για τον προρωμαϊκό πληθυσμό της κεντρικής Ιβηρικής, ιδιαίτερα όσον αφορά τις ομάδες Meseta, όπως είναι οι Vetons και οι Vacceans
Ρωμαϊκή Ισπανία
218 π.Χ. – 410 π.Χ
Υπάρξη πληθυσμών στα χωριά εκτός από τις περιοχές του Baetica και του Levante. Η κ τηνοτροφία είναι συγκεντρωμένη στα αστικά κέντρα.

Υπάρχουν υπαινιγμοί για μεγάλο αριθμό βοοειδών στο οροπεδίου της χερσονήσου (στη Λουζιτανία και την Κελτιβέρια)

Τα ιστορικά στοιχεία για τη μετακινούμενη κτηνοτροφίας είναι πενιχρά και διφορούμενα. Ω στόσο ορισμένες πηγές υποδεικνύουν περιπτώσεις πόλεων που έχουν περιοχές για κατεξοχήν ποιμενική χρήση και συνεχή παρουσία μεταναστών από ορισμένες περιοχές προκειμένου να βοηθήσουν στη βόσκηση των ζώων.

Οι κλασικές πηγές - ιδίως ο Livy - είναι ανοιχτές για μια «ποιμενική» ερμηνεία
Μεσαίωνας
410 μ.Χ. - 1492
410 Lex Visigothorum ( Βησιγοτθικός Νόμος ) : Επιτρέπεται η ελεύθερη διέλευση κοπαδιών και ζώων από δημόσιους δρόμους και καθιέρωθηκε μια διαδικασία για την ανάκτηση χαμένων ζώων που έχει θεωρηθεί προηγούμενο για αυτό που στο μέλλον θα καθιερωνόταν ως Mesta

711 Μουσουλμανική κατάκτηση : Η κτηνοτροφία επικεντρώθηκε κυρίως στα πρόβατα.

Η μετακινούμενη κτηνοτροφία διατηρείται με τις προηγούμενες δομές. Η γενετική βελτίωση εφαρμόζεται από τον πληθυσμό των Βερβερίνων. Δημιουργείται η φυλή Merino.

Πόλεμοι επανάκτησης (722-1492): Διακοπή ορισμένων μετακινήσεων εκτός συνόρων

1273: Ο βασιλιάς της Καστίλλης δημιουργεί μια επαγγελματική ένωση κτηνοτρόφων για το πρόβατο Merino

Η προβατοτροφία Merino είναι η μεγαλύτερη και σημαντικότερη δράση της κτηνοτροφίας κατά τον ύστερο Μεσαίωνα και τη Σύγχρονη Εποχή
Σύγχρονη Εποχή
1492 - 1814
Η προβατοτροφία Merino είναι η μεγαλύτερη και σημαντικότερη δράση της κτηνοτροφίας κατά τον ύστερο Μεσαίωνα και τη Σύγχρονη Εποχή

Δεκαετία 1500: έως και 5 εκατομμύρια ζώων μετακινούνταν κατά μήκος των διαδρομών μετακίνησης

1760 άρθηκε η απαγόρευση εξαγωγής προβάτων της φυλής Merino
Σύγχρονη εποχή
1814 - σήμερα
Τέλη του 1800: κατασκευάζονται σιδηροδρομικές γραμμές που ένωναν το Νότο με το Βορρά και τα ζώα μεταφέρονταν με το τρένο

Οι παλιές διαδρομές μετακίνησης δεν χρησιμοποιούνται

Τα χειμερινά βοσκοτόπια χρησιμοποιούνται μέχρι τα μέσα τέλη Ιουνίου αντί για τις αρχές με μέσα Μαΐου. αυτό μπορεί να είχε ως αποτέλεσμα την υπερβόσκησης των βοσκοτόπων

Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο: Εμφάνιση νέων ινών επηρεάζει την κερδοφορία της παραγωγής μαλλιού, η εκβιομηχάνιση μετά την αγροτική έξοδος καθιστούν τη μετακινούμενη κτηνοτροφίαως μία οριακή δραστηριότητα
Νεολιθική Εποχή
4000 - 1800
Ύστερη Νεολιθική Εποχή (2400 – 1800 π.Χ.): Πρώτα ίχνη ποιμενικής χρήσης ορεινών περιοχών, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία για να καθοριστεί εάν συνδέονται με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία
Εποχή του Χαλκού
1800 – 500 π.Χ
Εμφάνιση της μετακινούμενης κτηνοτροφίας ίσως πριν από την εποχή του σιδήρου
Εποχή του Σιδήρο
500 π.Χ. – 1050 μ.Χ
Καθιέρωση εποχικής γεωργίας

Επέκταση κατά την Εποχή των Βίκινγκς (800 – 1050 μ.Χ.)
Μεσαίωνας
1050 – 1537 μ.Χ
Επέκταση στις αρχές του Μεσαίωνα

Δεκαετία 1300: Μαύρος Θάνατος, ανάκληση της γεωργίας, εγκατάλειψη της μετακινούμενης κτηνοτροφίας
Σύγχρονη Εποχή
1537 -
Δεκαετίες 1500, 1600, 1700: Νέα επέκταση. Ο ι φάρμες της μετακινούμενης κτηνοτροφίας μπορούν να μετατραπούν σε μόνιμες φάρμες.

Ο μεγαλύτερος αριθμός από μετακινούμενες φάρμες σε χρήση τη δεκαετία του 1850

Η εποχική γεωργία μειώνεται μετά το 1850
Νεολιθική Εποχή
5000 – 1900 π.Χ
Εποχή του Χαλκού
1900 π.Χ. – 700 π.Χ
Εποχή του Σιδήρο
700 π.Χ. – 0
Εποχή Ρομά
100 – 400 μ.Χ
Μεσαίωνας
400 - 1500 μ.Χ
Κατά την περίοδο της Φ εουδαρχίας (800-1850): ιδρύθηιδρύονται κοινές εκμεταλλεύσεις και ένα σύστημα επιλογής της βόσκησης

1200: Η μετακινούμενηκτηνοτροφία αρχίζει με τον αποικισμό της Βλαχίας

1400-1800: Συστηματική εφαρμογή της μετακινούμενης κτηνοτροφίας
Σύγχρονη Εποχή
1500 μ.Χ
Τέλος του 1800: Η εκτροφή προβάτων αρχίζει να μειώνεται και μέχρι το 1920 ο αριθμός των προβάτων μειώθηκε κατά τέσσερα πέμπτα

1935: Αναβίωση της προβατοτροφίας με την ίδρυση του Κρατικού Ινστιτούτου Προβατοτροφίας και Μαλλιού

Δεκαετία του 1950 Μεγάλη μείωση του αριθμού των προβάτων και της μετακινούμενης κτηνοτροφίας μετά από δύο παγκόσμιους πολέμους και τις κομμουνιστικές μεταρρυθμίσεις

2021: Ο αριθμός των προβάτων μειώθηκε στο μισό σε σχέση με το 1990
Νεολιθική Εποχή
6000 – 3000 π.Χ
Εποχή του Χαλκού
3000 – 900 π.Χ
Εποχή του Σιδήρο
900 π.Χ. – 100 μ.Χ
Ρωμαϊκή Εποχή
100 – 476 μ.Χ
Middles Ages
476– 1500 μ.Χ
1363 Πρώτη αναφορά στη μετακινούμενη κτηνοτροφία, μετακίνηση μεταξύ Τρανσυλβανίας και Βλαχίας, ωστόσο δεν αποτελεί μία ευρέως διαδομένη πρακτική
Σύγχρονη Εποχή
1500 μ.Χ
17ος αιώνας: Η μετακινούμενη κτηνοτροφία άνθισε . Τα Ανατολικά Καρπάθια Όρη χρησιμοποιούνται ως θερινοί βοσκότοποι, χειμερινοί βοσκότοποι υπήρχαν στο Μπανάτ, κατά μήκος των ποταμών της Μολδαβίας ή σπάνια και στις Ουγγρικές πεδινές περιοχές.

Μετά το 1718, οι κύριες περιοχές των χειμερινών βοσκοτόπων μετατράπηκαν σε Dobrogea, στην πεδιάδα Bărăgan, στην η κοιλάδα του Prut και το Seret.

Κατά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, τα κοπάδια προβάτων της Τρανσυλβανίας περνούν το χειμώνα ανατολικά ή νότια των Καρπαθίων.

19ος αιώνας: Η μετακίνηση γίνεται δύσκολη λόγω αλλαγών στο καθεστώς ιδιοκτησίας στις περιοχές διαμέσου των Καρπάθιων βουνών, και του αυξανόμενου αριθμού οικισμών μετακινούμενων. Το 1864 με τη Ρ ουμανική Γ εωργική Μ εταρρύθμιση, τη ρύθμιση για τον ποταμό Δούναβη και την άνθηση της παραγωγής δημητριακών της Βλαχίας.

Το 1884: 615000 πρόβατα βόσκουν στα Καρπάθια.
Ο πόλεμος Αυστρίας-Ουγγαρίας-Ρουμανίας (1886 - 1891) οδηγεί σε εγκατάλειψη της παραδοσιακής μετακίνησης των ανθρώπων στη Τρανσυλβανίας.

Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα: Οι χειμερινοί βοσκότοποι για μετακίνηση στα πεδινά εξαφανίζονται λόγω κανονισμών για τους ποταμούς και των χωρισμό των χωραφιών. Θερινά βοσκοτόπια υπάρχουν μεταξύ 1880 και 1960

Η διαχείριση του τοπίου θεωρείται σημαντικός σκοπός για την ύπαρξη της μετακινούμενης κτηνοτροφίας

Ζωικο κεφαλαιο

Τα πιο κοινά ζώα που χρησιμοποιούνται στη μετακινούμενη κτηνοτροφία στις χώρες εταίρους του έργου είναι τα αιγοπρόβατα και τα βοοειδή.

Σε ένα μικρό βαθμό στο πλαίσιο της μετακινούμενης κτηνοτροφίας υπάρχουν άλογα και βουβάλια.

Σε μερικές χώρες, χρησιμοποιούνται συνοδευτικά ζώα όπως γαϊδούρια και σκυλιά για μεταφορά και προστασία αντίστοιχα. Αυτά τα ζώα χρησιμοποιούνται για την πρακτική της μετακίνησης και δεν είναι τα ζώα που βόσκουν.

Σε πολλές χώρες, χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα τοπικές και αυτόχθονες φυλές ζώων (Εικόνα 2) Μακροπρόθεσμα αυτό βοηθά να διατηρηθεί μια ποικιλία διαφορετικών φυλών.

Εικόνα 2. Τύποι από αυτόχθονες/τοπικές φυλές ζώων που χρησιμοποιούνται στη μετακινούμενη κτηνοτροφία της Ευρώπης. Χάρτης υποβάθρου

Πίνακας 2. Εκτιμώμενος αριθμός μετακινούμενων ζώων στις χώρες των εταίρων του έργου.

Χώρες Γαλλία Γερμανία Ελλάδα Ουγγαρία Ιταλία Νορβηγία Σλοβακία Ισπανία
Αριθμός ζώων

Άλπεις και Προβηγκία: 770.000 πρόβατα,

90,000 βοοειδή,

15,000 αίγες,

2000 άλογα

Jura: 35,000 βοοειδή

50,000 βοοειδή,

115,000 πρόβατα

60,000 βοοειδή,

934,000 αιγοπρόβατα

20,000

266,000 αιγοπρόβατα

215,000 βοοειδή

-
-

365,000 βοοειδή (ενδοκοινοτική)

45,000 βοοειδή (διακοινοτική προς τα έξω)

30,000 βοοεδή (διακοινοτική επιστροφή)

450,000 πρόβατα (ενδοκοινοτική )

50,000 πρόβατα (διακοινοτική)

Αριθμός ζώων (%)
c. 22

< Μικρότερο από 1 για τα βοοειδή

C. 8 από τα πρόβατα

< Μικρότερο από 6.5 για τα βοοειδή

Σχεδόν 7.5 από τα κοπάδι αιγοπροβάτων

-

2.2 αιγοπρόβατα

3.6 βοοειδή και βουβάλια

-
-

6 βοοειδή

3 πρόβατα

Τοπικές και περιφερειακές φυλές ζώων στη Γαλλία

Ένας ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός τοπικών και περιφερειακών φυλών χρησιμοποιείται για μετακίνηση στη Γαλλία. Για παράδειγμα, στις Άλπεις χρησιμοποιούνται φυλές βοοειδών γαλακτοπαραγωγής όπως τα βοοειδή Tarentaise, τα βοοειδή Abondance και το Montbéliarde. Οι ράτσες παράγουν γάλα γνωστό για τις τυροκομικές του ιδιότητες. Στα Πυρηναία, το Blonde d’Aquitaine είναι μια κοινή φυλή βοοειδών που χρησιμοποιείται για την παραγωγή κρέατος. Εκτός από την πλούσια ποικιλία φυλών βοοειδών, υπάρχουν πολλές διαφορετικές φυλές προβάτων στη Γαλλία. Μόνο στο Massif Central βόσκουν δέκα ενδημικές ράτσες προβάτων. Στα Πυρηναία οι ράτσες Basco-béarnaise, Manech Tête rousse και Tête noire χρησιμοποιούνται για την παραγωγή γάλακτος, οι ράτσες Rouge du Roussillon, Castillonaise, Tarasconnaise, Aure et Campan, Barégeoise και Lourdaise για την παραγωγή γάλακτος.

Επιχειρηματιεσ που εμπλεκονται με τη μετακινουμενη κτηνοτροφια

Έχει βρεθεί μια σειρά επαγγελματιών που εμπλέκονται με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία: κτηνοτρόφοι (άνδρες και γυναίκες), μέλη των οικογενειών τους, μισθωμένοι βοσκοί και γαλακτοπαραγωγοί (υπεύθυνοι για την άμελξη και την επεξεργασία του γάλακτος) (Εικόνα 3).

Κατά κύριο λόγο, οι εμπλεκόμενοι με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία είναι άνδρες – βοσκοί και ασχολούνται με τα προϊόντα του γάλακτος με εξαίρεση τη Νορβηγία όπου οι γυναίκες είναι πολύ πιο συνηθισμένο από τους άνδρες.

Στη Γαλλία, έχει παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια μια σημαντική αυξητική τάση στην εμπλοκή των γυναικών στην κτηνοτροφία.

Επιπλέον, παρατηρείται αυξητική τάση και στο ποσοστό των εμπλεκόμενων με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία που προέρχονται από το εξωτερικό (οικονομικοί μετανάστες),

Ωστόσο, υπάρχει σημαντική έλλειψη σε κεντρικό επίπεδο από τυποποιημένα στατιστικά στοιχεία για τους εμπλεκόμενους με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή ήπειρο (Πίνακας 3).

Εικόνα 3. Παραδείγματα εμπλεκόμενων με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία. Χάρτης υποβάθρου

Table 3. Μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι και εκμεταλλεύσεις σε επιλεγμένες χώρες εταίρους του ερευνητικού έργου TRANSFARM.

Χώρες Γαλλία Γερμανία Ελλάδα Ουγγαρία Ιταλία Νορβηγία Σλοβακία Ισπανία
Αριθμός εμπλεκόμενων με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία
20.000 βοσκοί
2600 ή λιγότεροι κτηνοτρόφοι
-
100 - 500 εμπλεκόμενοι
τουλάχιστον 8000 εμπλεκόμενοι
-
-
-
Εκμεταλλεύσεις/εποχιακές εκμεταλλεύσεις που συμμετέχουν στη εποχιακή μετακίνηση
60.000 εκμεταλλεύσεις
-

3,300 εκμεταλλεύ σεις αιγοπροβά των,

940 εκμεταλλεύ σεις βοοειδών

-
-
780 εποχιακές εκμεταλ λεύσεις
-
8400 εκμεταλλεύσεις
Βοσκοί στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα, οι ασκούμενοι της μετακίνησης ανήκουν παραδοσιακά σε τρεις κύριες εθνότητες Βλάχους , Σαρακατσαναίους και Κουπατσαραίους . Από τον 17ο αιώνα και μετά οι Βλάχοι χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Η μία ομάδα κράτησε τις παραδοσιακές πρακτικές μετακίνησης, ενώ η άλλη ομάδα εγκαταστάθηκε μόνιμα. Η τελευταία ομάδα πήρε το όνομα Κουπατσαραίοι. Οι Σαρακατσαναίοι αναφέρθηκαν για πρώτη φορά το 1847 για να περιγράψουν αιγοπροβατοτρόφους που δημιούργησαν τις στάνη τους έξω από χωριά. Δεν είχαν μόνιμη κατοικία αλλά έχτισαν εφήμερες οικοδομές και διένυσαν μεγάλες αποστάσεις με τα ζώα τους.

Τυποι μετακινουμενησ κτηνοτροφιασ

Οι σημερινές πρακτικές μετακίνησης των ζώων καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα προτύπων μετακίνησης σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή ήπειρο (Εικόνα 4).

Η πιο συνηθισμένη μετακίνηση είναι από περιοχές με χαμηλό υψόμετρο το χειμώνα σε περιοχές με υψηλό υψόμετρο το καλοκαίρι λόγω κυρίως της περιορισμένης επιφάνειας των βοσκοτόπων στις πεδινές περιοχές. Οι βοσκότοποι στα υψηλά υψόμετρα διατηρούν ευνοϊκές συνθήκες βόσκησης μόνο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού λόγω κλιματολογικών συνθηκών.

Ωστόσο, είναι ενδιαφέρον να επισημανθεί ότι παρατηρούνται σημαντικές διαφορές στο υψομετρικό εύρος και τις αποστάσεις που καλύπτονται από τους μετακινούμενους κτηνοτρόφους μεταξύ διαφορετικών χωρών και περιοχών.

Σε γενικές γραμμές, η μετακίνηση πραγματοποιείται μέσω οχημάτων (π.χ. φορτηγά/ ρυμουλκούμενα), ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει και η πρακτική της παραδοσιακής μετακίνησης με τα πόδια.

Σχήμα 4. Τύποι μετακινούμενης κτηνοτροφίας σε διάφορες χώρες της Ευρώπης.
Σημείωση: τα ζώα μεταφέρονται με οχήματα, η μετακίνηση προς τους θερινούς βοσκότοπους δεν πραγματοποιείται σε διάφορα στάδια.

Αποστάσεις ταξιδιού στην Ελλάδα

Οι αποστάσεις ταξιδιού μπορεί να διαφέρουν πολύ σε μια χώρα, όπως δείχνει το παράδειγμα της Ελλάδας. Συμβαίνουν μικρές τοπικές μετακινήσεις καθώς και μετακινήσεις έως 50 km και μεσαίας εμβέλειας ταξίδια άνω των 50 και έως 100 km. Μετακινήσεις έως 100 χλμ. πραγματοποιούνται κυρίως στο κεντρικό και δυτικό τμήμα της χώρας και στην Πελοπόννησο. Οι μετακινήσεις μεγάλων αποστάσεων άνω των 100 km και έως 200 km είναι χαρακτηριστικές για το ανατολικό τμήμα της Θεσσαλίας και συμβαίνουν συχνά στην Αιτωλοακαρνανία, στο δυτικό τμήμα της Στερεάς Ελλάδας . Ακόμη και πολύ μεγάλα ταξίδια άνω των 200 km και έως 350 km συμβαίνουν, τυπικά για το κεντρικό τμήμα της χώρας έως το δυτικό και βόρειο τμήμα της Ελλάδας.

Πρότυπα κίνησης στη Γαλλία

Η Γαλλία είναι ένα παράδειγμα χώρας με ιδιαίτερα μεγάλη ποικιλία μοτίβων κίνησης που εμφανίζονται σε διαφορετικές περιοχές. Μια κατακόρυφη μετακίνηση με βοοειδή κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού είναι, για παράδειγμα, συνηθισμένη στις Άλπεις, όπου η θερινή βόσκηση ξεκινά τουλάχιστον πριν από τις 15 Ιουλίου και τελειώνει μετά τις 15 Σεπτεμβρίου, αλλά μπορεί να παραταθεί έως και μετά τις 15 Οκτωβρίου. Οι αποστάσεις ταξιδιού είναι συνήθως μικρές. Ωστόσο, η κίνηση μεταξύ της Προβηγκίας και των Βόρειων Άλπεων καλύπτει μια απόσταση περίπου 500 km. Υπάρχει μια τάση να διατηρούνται παραγωγικά ζώα μάλλον σε χαμηλότερα υψόμετρα, μειώνοντας έτσι τη βόσκηση σε μεγαλύτερα υψόμετρα. Χειμερινές μετακινήσεις με βοοειδή και πρόβατα από περιοχές μεγάλου υψομέτρου προς την πεδιάδα συμβαίνουν, για παράδειγμα, νότια του Massif Central, όπου αρκετά κοπάδια της περιοχής Causses και Cévennes μετακινούνται στα πεδινά για να βόσκουν αμπελώνες και θαμνώδεις εκτάσεις. Στα Πυρηναία μια παρόμοια κίνηση με τις πεδιάδες συμβαίνει κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Εκτός από αυτές τις μάλλον κάθετες κινήσεις, οριζόντιες κινήσεις στην πεδιάδα συμβαίνουν σε περιοχές όπως τα αλμυρά λιβάδια του κόλπου του Somme ή του Mont Saint Michel.

Σκοποσ & προϊοντα

Κύριος σκοπός της μετακινούμενης κτηνοτροφίας αποτελεί η καλύτερη αξιοποίηση των βοσκοτόπων από τα ζώα. Οι ασκούντες τη μετακινούμενη κτηνοτροφία παράγουν μια σειρά διαφορετικών προϊόντων όπως: γαλακτοκομικά προϊόντα (π.χ. γάλα, τυρί και γιαούρτι) καθώς και προϊόντα κρέατος (π.χ. νωπό κρέας, λουκάνικα).

Ωστόσο, είναι ενδιαφέρον να επισημανθεί ότι η παραγωγή μαλλιού, που υπήρξε ιστορικά πολύτιμη, έχει μειωθεί τόσο σε μέγεθος και σε αξία. Η διαχείριση του τοπίου γίνεται όλο και πιο σημαντικός σκοπός της μετακινούμενης κτηνοτροφίας, όπως συμβαίνει για παράδειγμα σε προστατευόμενες περιοχές (Εικόνα 5).

Εικόνα 5. Σκοποί και κύρια προϊόντα που προκύπτουν από την μετακινούμενη κτηνοτροφία σε επιλεγμένες Ευρωπαϊκές χώρες. Χάρτης υποβάθρου

Παραγωγή μαλλιού στην Ισπανία

Η παραγωγή μαλλιού ήταν ιστορικά μια σημαντική επιχείρηση για τους επαγγελματίες της μεταχείρισης. Η φυλή Merino που παράγει υψηλής ποιότητας μαλλί ιδρύθηκε στην Ισπανία κατά τον Μεσαίωνα. Η εξαγωγή προβάτων Merino απαγορευόταν μέχρι την άρση της απαγόρευσης το 1760. Στην Ισπανία η κτηνοτροφία Merino ήταν η μεγαλύτερη κατά τον ύστερο Μεσαίωνα και τη Σύγχρονη Εποχή. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η εισαγωγή νέων ινών επηρέασε την κερδοφορία της παραγωγής μαλλιού. Ακόμη και για το πιο ποιοτικό μαλλί το εισόδημα μπορεί να είναι πολύ μικρό για να καλύψει το κόστος παραγωγής και οι βοσκοί μπορεί να υποχρεωθούν ακόμη και να πληρώσουν για τη διάθεση του μαλλιού.

Διαχείριση τοπίου

Σε πολλές χώρες του έργου TRANSFARM έχει προστεθεί η διαχείριση τοπίου ως νέος σκοπός της μετακίνησης. Σε ποιο βαθμό η διαχείριση του τοπίου είναι σημαντική για τους επαγγελματίες της μετακίνησης διαφέρει. Για παράδειγμα, στη Σλοβακία η μετακίνηση είναι πολύ σημαντική για τη διαχείριση της διατήρησης της φύσης σε προστατευόμενες περιοχές. Η τακτική βόσκηση αποτρέπει τα ορεινά βοσκοτόπια από θάμνους και δέντρα και συμβάλλει στη διατήρηση των ειδών που εξαρτώνται από τη βοσκή. Επίσης, στην Ουγγαρία όπου οι περισσότερες από τις τρέχουσες δραστηριότητες μετακίνησης διεξάγονται σε προστατευμένες περιοχές, η μετακίνηση για διαχείριση είναι πολύ σημαντική. Οι διευθύνσεις των εθνικών πάρκων διατηρούν κοπάδια για τη διαχείριση λιβαδιών για λόγους διατήρησης της φύσης. Αντίθετα, στην Ιταλία, δεν επιτρέπεται η διεξαγωγή μετακίνησης σε προστατευόμενες περιοχές, όπως για παράδειγμα κατά μήκος των κοίλων ποταμών.

Αξια & σημασια

Ιστορικά, σε όλες τις χώρες των εταίρων, η μετακινούμενη κτηνοτροφία υπήρξε ένα σημαντικό κοινωνικοοικονομικό σύστημα παραγωγής. Παρά τη συρρίκνωση των εισοδημάτων που παράγονται από τη μετακινούμενη κτηνοτροφία και την περιορισμένη σημασία της τον τελευταίο καιρό στη συνολική οικονομική αυτάρκεια που παρέχει στους κτηνοτρόφους, η μετακινούμενη κτηνοτροφία συνεχίζει να παρέχει σημαντικές αξίες πολιτιστικής κληρονομιάς.

Η εθνικά και διεθνώς αναγνωρισμένη υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά που προέρχεται από μετακινούμενη κτηνοτροφία παρέχει νέες οικονομικές ευκαιρίες για την αγροτική ανάπτυξη κυρίως όσον αφορά τον τουρισμό. Η μετακινούμενη κτηνοτροφία είναι επίσης σημαντική για τη διατήρηση των παραδοσιακών ποιμενικών τοπίων υψηλής βιοποικιλότητας.

Η πρακτική της μετακινούμενης κτηνοτροφίας συμβάλει ουσιαστικά στην αξιοποίησης των οριακής απόδοσης ορεινών εδαφικών πόρων παράγοντας παράλληλα προϊόντα υψηλής διατροφικής ποιότητας. Η υπηρεσία αυτή θεωρείται ζωτικής σημασίας στη σύγχρονη εποχή αλλά και για το μέλλον, δεδομένου ότι υπάρχει αυξανόμενη ζήτηση για τοπικά παραγόμενα τρόφιμα υψηλής ποιότητας.

Εικόνα 6. Αξίες και υπηρεσίες που δημιουργήθηκαν από τους επαγγελματίες που εμπλέκονται με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία στην Ευρώπη με την πάροδο του χρόνου.

Αξίες πολιτιστικής κληρονομιάς

Στην Ιταλία, τα tratturi – αρχαία οχήματα – συνδέουν το Abruzzo, τη Molise, την Campania, την Puglia και τη Basilicata. Τα πλήθη έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ιστορία του τοπίου. Στο παρελθόν ρυθμιζόταν το μέγεθος και ο τρόπος χρήσης τους και μεταξύ τους αναπτύχθηκαν αγροτικοί και αστικοί οικισμοί. Οι νόμοι για την προστασία των τραττούρι υπάρχουν από το 1939. Η αναγνώριση της μετακίνησης ως Άυλης Κληρονομιάς της UNESCO υποστηρίζεται σθεναρά από ομάδες τοπικής δράσης που ενδιαφέρονται για τη διατήρηση και τη διατήρηση των πρακτικών μετακίνησης. Στη Νορβηγία, ένα ευρύ φάσμα παραδόσεων συνδέεται με πρακτικές μετακίνησης ζώων, όπως η μετακίνηση ζώων και η επεξεργασία του γάλακτος. Αυτά περιλαμβάνουν κριτήρια επιλογής για να φέρει η αγελάδα το (μεγαλύτερο) κουδούνι, καντάδες ή σύντομα τραγούδια για να καλέσει τα ζώα για άρμεγμα και πιστεύει για μη ανθρώπινα δημιουργήματα, όπως καλικάντζαρους και καλικάντζαρους.

Τα μεταβατικά τοπία και οι αξίες τους

Η μετακίνηση και οι σχετικές πρακτικές, όπως η βόσκηση, διαμορφώνουν τα τοπία με διακριτό τρόπο. Το Transhumance αφαιρεί και αποτρέπει τη δημιουργία θάμνων και δέντρων και δημιουργεί και βοηθά στη διατήρηση τοπίων βιολογικής διαφορετικότητας. Τα βοσκοτόπια που βόσκουν από κοπάδια βοσκής κατέχουν μια από τις υψηλότερες χλωριδικές ποικιλίες στην Ευρώπη και ο πλούτος άλλων ειδών όπως τα έντομα και τα θηλαστικά εξαρτάται από τις δραστηριότητες βοσκής. Η απομάκρυνση δέντρων και θάμνων μειώνει τη διαθέσιμη ποσότητα καυσίμου για τις δασικές πυρκαγιές και συνεπώς την έντασή τους. Ο έλεγχος των πυρκαγιών αποτρέπει την υποβάθμιση του εδάφους, καθώς οι δασικές πυρκαγιές μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρή διάβρωση του εδάφους. Η παρακμή των πρακτικών μετακίνησης οδηγεί σε εκτεταμένες αλλαγές τοπίου. Στη Νορβηγία, οι περιοχές που άνοιξαν από τη μετατόπιση αναπτύσσονται και τα φυτικά είδη εξαρτώνται από την ενόχληση λόγω της μείωσης των ζώων. Στοιχεία πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως οι θεμελιώδεις τοίχοι των κτιρίων που διαμορφώνουν, γίνονται λιγότερο ορατά και τα τοπία που αναπτύσσονται εκ νέου είναι πιο δύσκολο στην πλοήγηση και λιγότερο ελκυστικά για ψυχαγωγικές δραστηριότητες και όχι τουλάχιστον για μελλοντική βόσκηση.

Νομικο καθεστωσ & χρηματοδοτησεισ

Ως επί το πλείστον, οι μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι, βοσκοί ή εταιρείες είναι ιδιοκτήτες των ζώων που μετακινούνται.

Οι βοσκότοποι που χρησιμοποιούν ανήκουν σε ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών ιδιοκτησιών: δημόσια ή δημοτική έκταση, ιδιωτική αγροτική έκταση ή άλλη ιδιόκτητη γη.

Οι επαγγελματίες που εμπλέκονται με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία στο σύνολό τους, λαμβάνουν χρηματοδότηση και στήριξη όπως και οι υπόλοιποι κτηνοτρόφοι, όπως πληρωμές μέσω της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής και αποζημιώσεις για τα ζώα που θανατώθηκαν από θηρευτές.

Διαθέσιμη χρηματοδότηση Μη διαθέσιμη χρηματοδότηση
Νορβηγία
Ισπανία
Γαλλία
Ουγγαρία
Γερμανία
Σλοβακία
Ιταλία
Ελλάδα

Εικόνα 7. Διαθεσιμότητα χρηματοδότησης στις χώρες των εταίρων του έργου TRANSFARM που στοχεύουν σε δραστηριότητες μετακινούμενης κτηνοτροφίας

Σε ορισμένες χώρες, η συμβολή τους στη διαχείριση του τοπίου αμείβεται (π.χ. Γερμανία και Ουγγαρία), ενώ σε άλλες όχι. Σε ορισμένες χώρες οι επαγγελματίες που εμπλέκονται με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία λαμβάνουν ειδική χρηματοδότηση που στοχεύει στη μετακινούμενη κτηνοτροφία (Σχήμα 7).

Σύλλογοι διασποράς

Στη Γαλλία, οι δραστηριότητες μετακίνησης οργανώνονται κυρίως από συλλογικούς ποιμενικούς συλλόγους: συλλόγους ποιμενικής γης και ποιμενικές ομάδες. Συγκεντρώνουν ιδιοκτήτες γης, οργανώνουν τη συντήρηση, την προστασία του εδάφους και τον τεχνικό εξοπλισμό, διαχειρίζονται τον αριθμό των τουριστών, κ.λπ. Στη Νορβηγία, ο νορβηγικός οργανισμός εποχικής γεωργίας στοχεύει στην προώθηση της εποχιακής γεωργίας και στην αύξηση της γνώσης μεταξύ των μελών του. Επιπλέον, προσπαθεί να επηρεάσει το πλαίσιο εντός του οποίου οι επαγγελματίες μετακίνησης αναπτύσσουν την επιχείρησή τους. Αυτοί οι τύποι συσχετίσεων βοηθούν στην αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με την υπεράνθρωπο και στο να γίνει ορατή η μετακίνηση.

Επαγγελματικη εκπαιδευση, προσφορεσ καταρτισησ & ελλειψεισ

Σε όλες τις χώρες, η άτυπη απόκτηση γνώσεων μέσω της μάθησης από άλλους επαγγελματίες έχει αναγνωριστεί ως ένας σημαντικός τρόπος για τους ασκούντες τη μετακινούμενη κτηνοτροφία προκειμένου να αποκτήσουν πρόσβαση στην τεχνογνωσία και την ανάπτυξη δεξιοτήτων.

Ο βαθμός στον οποίο διατίθεται επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των χωρών (Σχήμα 8).

Σε αρκετές χώρες προσφέρονται από ιδιωτικούς και δημόσιους οργανισμούς μαθήματα που παρέχουν διάφορα είδη ανάπτυξης δεξιοτήτων, π.χ. τη βόσκηση, των κανονισμών υγιεινής ή της παραγωγής τυροκομικών προϊόντων, ωστόσο, λίγες χώρες προσφέρουν ολοκληρωμένη εκπαίδευση από έναν συγκεκριμένο οργανισμό.

Εικόνα 8. Κατηγορίες τυπικής εκπαίδευσης που σχετίζονται με τις πρακτικές της μετακινούμενης κτηνοτροφίας που προσφέρονται σε επιλεγμένες ευρωπαϊκές χώρες. Σημείωση: η εκπαίδευση από άλλους επαγγελματίες είναι ένας σημαντικός τρόπος απόκτησης γνώσεων σε όλες τις χώρες.

Γαλλία
  • Εκπαίδευση σε κέντρα εκπαίδευσης
  • Εκπαίδευση μέσω κτηνοτροφικών οργανώσεων
  • Προσφορές εκπαίδευσης από δύο Γυμνάσια
Ισπανία
  • Ιδιωτικές σχολές εκπαίδευσης κτηνοτρόφων
  • Μαθήματα με θέματα σχετικά με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία
Νορβηγία
  • Δεν παρέχεται πλήρης εκπαίδευση για τη μετακινούμενη κτηνοτροφία
  • Προσφορές μέσω ορισμένων σχολείων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και στους χώρους των Εποχιακών κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων
Ιταλία
  • Δεν υπάρχει επίσημη προσφορά Επαγγελματικής Εκπαίδευσης κτηνοτρόφων
  • Πρόσφατα καταγράφονται οι πρώτες προσπάθειες παροχής Επαγγελματικής εκπαίδευσης
Σλοβακία
  • Δεν υπάρχει συγκεκριμένη προσφορά Επαγγελματικής Εκπαίδευσης κτηνοτρόφων
  • Καταγράφονται διάφορες εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες σε συναφή θέματα
Γερμανία
  • Δεν υπάρχει επίσημη προσφορά Επαγγελματικής Εκπαίδευσης κτηνοτρόφων
  • Καταγράφονται προσπάθειες παροχής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες από διάφορες κτηνοτροφικές οργανώσεις και συλλόγους
Ουγγαρία
  • Δεν υπάρχει επίσημη προσφορά Επαγγελματικής Εκπαίδευσης κτηνοτρόφων
Ελλάδα
  • Δεν υπάρχει επίσημη προσφορά Επαγγελματικής Εκπαίδευσης κτηνοτρόφων

Διαθέσιμες γνώσεις

Διαπιστώθηκε ότι οι διαθέσιμες γνώσεις σχετικά με τις πρακτικές της μετακινούμενης κτηνοτροφίας και ο βαθμός στον οποίο είναι εύκολα διαθέσιμες διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των χωρών.

Ωστόσο, οι πηγές και τοποθεσίες των διαθέσιμων πληροφοριών βρίσκονται συνήθως σε μουσεία, κινηματογραφικά ή λαϊκά φεστιβάλ και σε σχετικές ερευνητικές δραστηριότητες (Σχήμα 9).

Μία κοινή συνισταμένη μεταξύ των χωρών που συμμετέχουν στο έργο είναι ότι για να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση σχετικά με τις πρακτικές της μετακινούμενης κτηνοτροφίας, πρέπει οι σχετικές γνώσεις να γίνουν διαθέσιμες στο ευρύ κοινό.

Εικόνα 9. Διάφοροι τρόποι μεταφοράς γνώσης σχετικής με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία που προσδιορίστηκαν στο έργο TRANSFARM σε επιλεγμένες Ευρωπαϊκές χώρες.

Ευαισθητοποιηση

Τα άτομα που βρίσκονται σήμερα κοντά ή/και συνδέονται με τη γεωργική παραγωγή, π.χ. μέσω του τόπου κατοικίας τους ή των οικογενειακών τους δεσμών, έχουν μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση όσον αφορά την αξία της μετακινούμενης κτηνοτροφίας από ό,τι τα άτομα που είναι εντελώς αποκομμένα από τη γεωργική παραγωγή.

Υπάρχει περιορισμένη διαθεσιμότητα στοιχείων μεταξύ των διαφόρων χωρών, για το βαθμό στον οποίο το ευρύ κοινό είναι ενήμερο για τη μετακινούμενη κτηνοτροφία, γεγονός που δημιουργεί δυσκολίες στην καταγραφή λεπτομερών τάσεων της.

Σε αρκετές χώρες οργανώνονται εκδηλώσεις (Σχήμα 10) για την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία, όπως φεστιβάλ που γιορτάζουν την επιστροφή των ζώων από τα ορεινά βοσκοτόπια (π.χ. στη Γαλλία), καθώς και φεστιβάλ που υποδέχονται επισκέπτες σε εποχιακές φάρμες.

Εικόνα 10. Παραδείγματα αναγνωρισμένων δραστηριοτήτων που αυξάνουν την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία

Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα ευαισθητοποίησης είναι η προσθήκη το 2019 της μετακινούμενης κτηνοτροφίας στον κατάλογο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO ως άυλη πολιτιστική κληρονομιά.

Δραστηριότητες ευαισθητοποίησης

Τα φεστιβάλ που σχετίζονται με δραστηριότητες μετακίνησης βοηθούν στην αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με τη μετακίνηση. Στην Ουγγαρία , φεστιβάλ, όπως το φεστιβάλ στιφάδο προβάτου στο Karcag, βοηθούν να ευαισθητοποιηθούν οι άνθρωποι για τις πολιτιστικές αξίες της μετακίνησης. Στη Γαλλία, πολλά φεστιβάλ κινηματογράφου είναι αφιερωμένα εν μέρει ή εξ ολοκλήρου στη μετακίνηση, και από την Προβηγκία έως τις Άλπεις, μια σειρά από φεστιβάλ βοσκών και βοσκοτόπων γιορτάζονται στο τέλος της άνοιξης. Τα περισσότερα από αυτά έχουν εφευρεθεί στις αρχές της δεκαετίας του 1990.

Προκλησεισ

Η μετακινούμενη κτηνοτροφία και οι αξίες που παράγουν οι εμπλεκόμενοι με αυτήν αναγνωρίζονται σε μικρό βαθμό.

Ο αριθμός των μετακινούμενων κτηνοτρόφων μειώνεται, με αποτέλεσμα τη μείωση του διαθέσιμου εργατικού δυναμικού. Αυτό οδηγεί σε σημαντική μείωση της πιθανότητας μεταφοράς γνώσεων, λόγω του γεγονότος ότι οι ίδιοι οι μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι αποτελούν τη μεγαλύτερη πηγή διδασκαλίας στους νεότερους.

ΚΥΡΙΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΚΙΝΟΥΜΕΝΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ
Μείωση του αριθμού των εμπλεκόμενων
Μελλοντική οικονομική υποστήριξη και οικονομική βιωσιμότητα
Επιθέσεις λύκου
Πρόσβαση σε νερό και βοσκοτόπους

Ισπανία Γαλλία

Νορβηγία Ελλάδα

Γερμανία Σλοβακία

Ουγγαρία

Ισπανία Γαλλία

Νορβηγία Σλοβακία

Γερμανία Ελλάδα

Ιταλία Γαλλία Σλοβακία

Γαλλία Σλοβακία

Ανταγωνισμός με άλλους τύπους χρήσης γης στις πεδινές περιοχές

Ισπανία Γαλλία Ιταλία

Εικόνα 11. Οι κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι επιχειρηματίες που εμπλέκονται με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία σε επιλεγμένες Ευρωπαϊκές χώρες στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου TRANSFARM.

Η σοβαρή ανησυχία για το οικονομικό τους μέλλον, δείχνει ότι η οικονομική βιωσιμότητα αποτελεί σημαντικό ζήτημα για τους επαγγελματίες της μετακινούμενης κτηνοτροφίας και καθοριστικό παράγοντα για το αν θα συνεχίσουν/ξεκινήσουν τη δραστηριότητα αυτή. Στους πεδινούς βοσκοτόπους υπάρχει αυξανόμενος ανταγωνισμός μεταξύ των εμπλεκόμενων με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία που επιθυμούν να τους αξιοποιήσουν, με τους αστικούς ή βιομηχανικούς κατασκευαστές. Σημαντικές αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον, όπως η επανάκαμψη των πληθυσμών του λύκου και η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στους βοσκοτόπους και την παροχή νερού, αποτελούν απειλές και προκλήσεις για την αξιοποίησή τους. Άλλες προκλήσεις που επισημαίνονται στις Εθνικές Εκθέσεις περιλαμβάνουν τον κατακερματισμό της γης, τη μείωση της κατανάλωσης κρέατος, την αύξηση της εντατικής γεωργίας μεγάλης κλίμακας και τις πρακτικές και υλικοτεχνικές προκλήσεις.

Λύκοι

Στη Γαλλία, η επιστροφή του λύκου – που αυτή τη στιγμή υπάρχει σε όλες τις οροσειρές που χρησιμοποιούνται για μετακίνηση, αλλά ιδιαίτερα στις Άλπεις – είναι μια σημαντική πρόκληση για τους ασκούμενους της μετακίνησης. Μια δυνατότητα για την προστασία των ζώων από τα αρπακτικά είναι η χρήση ασφαλών κλωβών για τα πρόβατα. Η χρήση τέτοιου εξοπλισμού περιορίζει τη βόσκηση σε περιοχές όπου μπορούν να εγκατασταθούν νυχτερινά κέντρα και οι καθημερινές μετακινήσεις θα μειωθούν σε αποστάσεις που επιτρέπουν την επιστροφή στα στάβλα για τη νύχτα. Η χρήση σκύλων φύλαξης είναι μια άλλη επιλογή για την προστασία των κοπαδιών από τη θήρα. Ωστόσο, ενδέχεται να προκύψουν συγκρούσεις με τη χρήση ορεινών περιοχών για ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Οι σκύλοι μπορεί να επιτεθούν σε πεζοπόρους που (εν αγνοία τους) συμπεριφέρονται με τρόπους που οι σκύλοι αντιλαμβάνονται ως απειλή για τα κοπάδια τους, π.χ. πλησιάζοντας πολύ κοντά ή σε ένα κοπάδι. Η παροχή πληροφοριών στους πεζοπόρους είναι ένα σημαντικό μέτρο για την αποφυγή αυτού του είδους των συγκρούσεων.

Συμπερασματα & μελλοντικεσ προοπτικεσ

Η παρούσα έκθεση αναδεικνύει ότι η μετακινούμενη κτηνοτροφία ενισχύει τις αγροτικές περιοχές. Διατηρεί τα παραδοσιακά ποικιλόμορφα ποιμενικά τοπία, προσφέρει υλική και άυλη πολιτισμική κληρονομιά, προϊόντα (τροφές) υψηλής ποιότητας και αποτελεί σημαντικό μέρος του ζωντανού πολιτισμού της υπαίθρου. Ωστόσο, η μείωση του αριθμού των εμπλεκόμενων με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία έχει επισημανθεί ως μία από τις κύριες προκλήσεις για τη διατήρηση και την ανάπτυξη της μετακινούμενης κτηνοτροφίας σε όλες τις χώρες που συμμετέχουν στο έργο TRANSFARM. Υπάρχει σημαντική ανάγκη να καταστεί το επάγγελμα του μετακινούμενου κτηνοτρόφου ελκυστικό ώστε να ανταγωνίζεται με επιτυχία άλλους τύπους επαγγελμάτων στον αγροτικό τομέα. Από αυτήν την άποψη, η ευαισθητοποίηση σχετικά με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία και τις ανάγκες των εμπλεκόμενων επαγγελματιών είναι σημαντική από αυτή την άποψη. Για παράδειγμα, η πρόσβαση στους βοσκοτόπους πρέπει να εξασφαλιστεί, ιδίως στις πεδινές περιοχές. Η διατήρηση της μετακινούμενης κτηνοτροφίας φαίνεται να απειλείται από τη σοβαρή ανησυχία για την οικονομική της βιωσιμότητα στο μέλλων, πράγμα που σημαίνει ότι η παροχή αυξημένων και εξασφαλισμένων οικονομικών κινήτρων που απευθύνονται στους εμπλεκόμενους επαγγελματίες με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία είναι σημαντικές για την μελλοντική της επιβίωσης.

Η μείωση του αριθμού των επαγγελματιών που εμπλέκονται με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία δεν έχει αντίκτυπο μόνο στο βαθμό άσκησης της μετακινούμενης κτηνοτροφίας, αλλά και στις ευκαιρίες μάθησης για τους νεότερους κτηνοτρόφους. Η μεταφορά γνώσεων μεταξύ διαφορετικών γενεών κτηνοτρόφων και η ανταλλαγή γνώσεων μεταξύ τους είναι τόσο σημαντική σήμερα όσο ήταν και στο παρελθόν. Επομένως, η υποστήριξη σε οργανώσεις που μπορούν να λειτουργήσουν ως πλατφόρμες ανταλλαγής γνώσεων, όπως οι ενώσεις επαγγελματιών της μετακινούμενης κτηνοτροφίας, είναι απαραίτητη για τη διατήρηση και τη μετάδοση της γνώσης. Ο αριθμός των προσφορών επαγγελματικής κατάρτισης και ο βαθμός θεσμοθέτησής τους διαφέρει σημαντικά μεταξύ των εταίρων του έργου. Η διάθεση εκπαιδευτικών προσφορών κατάρτισης θα υποστηρίξει την ανταλλαγή γνώσεων και εκμάθησης και θα συμβάλει στο να γίνει το επάγγελμα του μετακινούμενου κτηνοτρόφου πιο ελκυστικό.

Η παρούσα έκθεση έδειξε ότι υπάρχει ένα ευρύ φάσμα πρακτικών στη μετακίνηση των ζώων στις χώρες των εταίρων. Για την προώθηση και την ευαισθητοποίηση του κόσμου σχετικά με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία και τις αξίες της, είναι σημαντικό να υποστηριχθούν όλοι οι διαφορετικοί τρόποι άσκησης της μετακινούμενης κτηνοτροφίας. Τέλος, απαιτούνται περισσότερες γνώσεις σχετικά με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία, ιδίως όσον αφορά την παροχή και τη συλλογή δεδομένων που είναι συγκρίσιμα μεταξύ των διαφόρων κρατών, για παράδειγμα, γνώσεις σχετικά με την ευαισθητοποίηση του κοινού στα οφέλη της μετακινούμενης κτηνοτροφίας, καθώς και στατιστικά στοιχεία όπως ο αριθμός των κτηνοτρόφων και των ζώων που συμμετέχουν στη μετακινούμενη κτηνοτροφία.

Βιβλιογραφια & πηγεσ πληροφοριων

Αυτή η ενότητα παρέχει μια επιλογή βιβλιογραφικών αναφορών σχετικά με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία και άλλους πόρους που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη λήψη πληροφοριών για τις χώρες που συμμετέχουν στο έργο TRAMSFARM.

Ευρώπη

farmingfornature.ie/resources/best-practice-guides

Bele, B., Nielsen, V. K. S. N., Orejas, A. & Tejedo, J. A. R. 2021. Intangible cultural heritage of transhumance landscapes: their roles and values – examples from Norway, France and Spain. In: Bowden, M. & Herring, P. (eds.) Transhumance. Papers from the International Association of Landscape Archaeology Conference, Newcastle upon Tyne, 2018. Archaeopress, Oxford, pp. 111-128.

Daugstad, K., Mier, M. F. & PeñaChocarro, L. 2014. Landscapes of transhumance in Norway and Spain: Farmers’ practices, perceptions, and value orientations. Nor. J. Geogr. 68, 248-258.

Potthoff, K., Smrekar, A., Hribar, M. Š. & Urbanc, M. 2020. The past and perspective development of pasturing and tourism in the mountains: Insights from Norway and Slovenia. Geografski vestnik 92, 81-99.

Γαλλία

Intangible cultural heritage inventory sheet, Practices and know-how of transhumance in France (Fiche d’inventaire du patrimoine culturel immatériel, les pratiques et savoir-faire de la transhumance en France), 2020.

De Roincé C., Seegers J., Étude prospective du pastoralisme français dans le contexte de la prédation exercée par le loup, 2020.

ProjetPastoM, Propositions partagées pour améliorer les soutiens à l’agropastoralisme de montagne, Paris, Réseau rural national, 2018.

UICN France, Panorama des services écologiques fournis par les milieux naturels en France – volume 2.4 : les écosystèmes montagnards. Paris, France, 2014.

Gelin M, Quelles formes de transhumance dans les élevages européens, et quels enjeux (patrimoniaux, socio-économiques, écologiques, politiques) associés ? Synthèse bibliographique dans le cadre de la formation Systèmes d’élevage de l’Institut Agro – Montpellier SupAgro, 2020.

Γερμανία

Blaschka, A., Ringdorfer, R., Huber, R. Guggenberger, T. & P. Haslgrübler 2014. Almrekultivierung durch gezielte Beweidung mit Schafen – Ergebnisse aus dem Almlammprojekt.

David Bollier & Silke Helfrich (Ed.) (2015): Patterns of communing. The commons strategy Group.

Bundesanstalt für Landwirtschaft und Ernährung BLE (2021) Statistisches Jahrbuch über Ernährung, Landwirtschaft und Forsten 2021

Czerkus Gunther, Evelyn Mathias and Andreas Schenk; Bundesverband Berufsschä̈fer (German Association of Professional Shepherds) (2020); Accounting for pastoralists in Germany

Deutscher Bundestag (2019): Bedeutung der Wanderschä̈ferei für die Biodiversitä̈t in Deutschland. Antwort der Bundesregierung auf eine Anfrage der Grünen. Drucksache 19/12778

Gerken, Bernd & Martin Görner (eds) (2000): Landscape Development with Large Hervibores. New Models and Practical Experiences. (Neue Modelle zu Maßnahmen der Landschaftsentwicklung mit großen Pflanzenfressern. Praktische Erfahrungen bei der Umsetzung. In: Natur- und Kulturlandschaft. Band 4. Brakel.

Herder-City Hungen.

Jacobeit, W. 1987 Schafhaltung und Schäfer in Zentraleuropa bis zum Beginn des 20. Jh.

Luick, R. (2004): Transhumance in Germany. Pp. 137–54 in: R.G.H. Bunce et al. (eds.). Transhumance and biodiversity in European mountains. Report of the EUFP5 project TRANSHUMOUNT (EVK2CT200280017). IALE publication series No 1.

Treiber, R. 2019 Gewöhnlicher Wacholder und Feld-Mannstreu als Zeigerpflanzen historischer Beweidung im Kaiserstuhl und am südlichen Oberrhein. Available: ww.lubw.baden-wuerttemberg.de

Ελλάδα

Ragkos A., 2022, Transhumance in Greece: Multifunctionality as an Asset for Sustainable Development. In Letizia Bindi (ed) Grazing Communities: Pastoralism on the Move and Biocultural Heritage Frictions (Environmental Anthropology and Ethnobiology, 29). Pp 23 -43.

National Inventory of the Intangible Cultural Heritage of Greece. Transhumant Livestock Farming. Available online (accessed on 15 Decemper 2022).

Chatzimichali Α., 2007. Sarakatsanoi, 2nd ed.; Angeliki Chatzimichali Foundation: Athina, Greece (In Greek).

Ουγγαρία

Paládi-Kovács A. 1965: A keleti palócok pásztorkodása. Műv. Hagy. VII. Debrecen

Paládi-Kovács A. 1993a: A magyar állattartó kultúra korszakai. Kapcsolatok, változások és történeti rétegek a 19. század elejéig. Budapest

Petercsák V. 1979: Közbirtokosságok, legeltetési társulatok a Hegyközben. HOMÉ XVII–XVIII. 261–280. Miskolc

Ιταλία

Aromatario M. M., 1992, Transumanza e civiltà sannitica, in «Civiltà della transumanza». Atti della Giornata di Studi (Castel del Monte, 4 agosto 1990), Archeoclub d’Italia – Sezione di Castel del Monte (AQ).

Bindi L., 2019, “Bones” and pathways. Transhumant tracks, inner areas and cultural heritage, in “Il capitale culturale Studies on the Value of Cultural Heritage”, 19, Università di Macerata.

Cammerino A. R. B., Biscotti S., De Iulio R., Monteleone M, 2018, The sheep tracks of transhumance in the Apulia region (South Italy): steps to a strategy of agricultural landscape conservation, in “Applied Ecology And Environmental Research”, available online.

Liechti K., Biber J. P., 2016, Pastoralism in Europe: characteristics and challenges of highland-lowland transhumance, in Rev. Sci. Tech. Off. Int. Epiz., 35 (2), 561-575.

Motivazione della pratica agricola “La Transumanza”, 2017, Registro nazionale dei Paesaggi Rurali, delle Pratiche Agricole e delle Conoscenze Tradizionali, available online:06. La Transumanza (reterurale.it)

UNESCO, Nomination file no. 01470 for inscription in 2019 on Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, Fourth Session, Bogotà Colombia.

Νορβηγία

Bjørlo, B. & Løvberget, A. I. 2021. Beitebruk og seterdrift [Online].
Statistics Norway. Available online
[Accessed 15.08.2022].

Bunger, A. A. & Haarsaker, V. 2020. Færre og større melkebruk — hva skjer med seterdrifta? Oslo: AgriAnalyse AS.

Fønnebø, R. 1988. Langs Nordmannsslepene over Hardangervidda. Universitetsforlaget, Oslo, 229 pp.

Gudheim, H. 2013. Kinning, bresting og ysting i Valdres sett i norsk og internasjonal samanheng. Mat & Kultur AS, Vangsnes, 548 pp.

Reinton, L. 1955. Sæterbruket i Noreg I. Sætertypar og driftsformer. H. Aschehoug & Co., Oslo, Norway, 481 pp.

Sevatdal, H. & Grimstad, S. 2003. Norwegian Commons: history, status and challenges. In: Berge, E. & Carlsson, L. (eds.) Commons: Old and New. Department of Sociology and Political Science, NTNU, Trondheim, pp. 93-132.

Solheim, S. 1952. Norsk Sætertradisjon. H. Aschehoug & Co., Oslo, 708 pp.

Stensgaard, K. 2019.
Hvordan står det til på setra?
Registrering av setermiljøer i perioden 2009–2015.
NIBIO, Ås, 175 pp.

Strand, B. & Ødegård, N. T. (eds.) 2006. Stølsvidda. Ei bok om Ulnes og Svennes sameier. Stølsviddeprosjektet i Valdres, Valdres, 214 pp.

Σλοβακία

Ισπανία

Antón Burgos (2007) Trashumancia y turismo en España. Cuadernos de Turismo, nº 20, (2007); pp. 27-54

Estévez, Á. B. (2017). Tras la huella de la trashumancia. In Los Santos de Maimona en la historia VIII y otros estudios de la Orden de Santiago (pp. 69-96). Asociaciónhistórico-cultural Maimona.

Fernández-Giménez and Ritten Pastoralism: Research, Policy and Practice (2020) 10:10

Klein, J. (2013). The Mesta: A Study in Spanish Economic History, 1273-1836, Cambridge, MA and London, England: Harvard University Press.

MAFE -Ministry of Agriculture, Food and Environment-(2013). Transhumance White Paper

Zabalza, S., Linares, A., Astrain C., (2020) identificación de barreras y oportunidades en la cadena de valor del ovino – caprino extensivo.